Sot, lidhja digjitale është një pjesë e domosdoshme e jetës sonë të përditshme. Ne kemi nevojë për teknologji për të komunikuar, për të punuar, për të blerë, për të udhëtuar, për të edukuar veten... Ajo i mbulon të gjitha fushat, dhe ne jemi të lidhur në rrjet dhe të varur prej saj. Pikërisht me shfaqjen e teknologjive të reja si 5G hapen mundësi të reja të pafundme dhe apetite të reja. Më shumë se 5 miliardë përdorues të internetit në botë po kërkojnë lidhje të vazhdueshme dhe shërbim cilësor. E gjithë kjo po ndodh në një kohë kur bota është e prekur nga kriza energjetike dhe inflacioni, një kohë pasigurie dhe tendencash negative. Në sektorin e telekomunikacionit, që është bartës i transformimit digjital, këto turbulenca dhe ndryshime sjellin shumë sfida dhe hapin kapituj të rinj. Biseduam me Nikolla Lushev, Drejtorin kryesor ekzekutiv të Makedonski Telekomit, për të arriturat e vitit të kaluar, planet e ardhshme, trendet në industri dhe mundësitë që i hapin teknologjitë e reja.

1. Si e përfunduat vitin 2022? Cila është arritja më e madhe sivjet?

Ky vit i turbullt, i cili do të mbahet mend në kujtesën tonë kolektive për krizën energjetike, konfliktitin ushtarak në Ukrainë, inflacionin e lartë dhe tendencat negative botërore, është gjithashtu një vit suksesi i madh për Telekomin, me një avancim të plotë drejt një gjenerate më të avancuar të teknologjive komunikuese pa tel. Jam krenar që jemi pionierë në vendosjen e teknologjive të reja dhe tani e kemi rrjetin më modern dhe më të mirë.. Në vetëm 18 muaj e modernizuam plotësisht rrjetin celular, instaluam 900 stacione të reja bazë dhe e rritëm kapacitetin 4G deri në 70%. Ne ishim të parët që e vendosëm rrjetin 5G në Maqedoni dhe tani 26 qytete mund t’i përdorin shërbimet 5G. Shpejtësitë gigabit dhe vonesa e ulët janë realitet dhe 12% e komuikacionit është në 5G. Ky është projekti më i madh në dhjetë vitet e fundit dhe një moment i rëndësishëm që do të mundësojë një revolucion të plotë jo vetëm në teknologji, por edhe në çdo aspekt të jetës sonë. Ne i hodhëm themelet, skeletin e revolucionit të ri teknologjik, mbi të cilin do të ndërtohet bota e re digjitale në vitet e ardhshme.

2. Çfarë është e nevojshme që të bëhet një hap i tillë, për të përfunduar një projekt kaq i madh?

Investime milionëshe, punë ekipore, mbështetje ndërkombëtare dhe një motiv i mirë. Ky projekt u realizua në një kohë dhe mjedis jashtëzakonisht kompleks, por siç na ka mësuar pandemia, është pikërisht rrjeti që është baza e stabilitetit që na lejon të funksionojmë në të gjitha kushtet dhe ky ishte motivi ynë. Jetojmë në një kohë kur bota po ndryshon vazhdimisht. Nevoja për internet më të shpejtë, lidhje më të mirë, më shumë të dhëna, kapacitete më të mëdha dhe shërbim më të mirë po rritet gjithnjë e më shumë. Sa për ilustrim, nëse e krahasojmë konsumin e internetit në celular në tetor të vitit 2021 me atë të tetorit të vitit 2022, mund të shohim një rritje prej mbi 50%. Në kushte të tilla, operatorët e telekomunikacionit duhet të mbeten të motivuar për të ndërtuar dhe përmirësuar vazhdimisht rrjetin, sepse ai është themeli dhe shtylla, veçanërisht në këto kohë të trazuara. Tani e kemi rrjetin më modern, por është një materie e gjallë dhe do të vazhdojmë ta ruajmë dhe përmirësojmë që të mund t’i përmbushim kërkesat e epokës së re dhe t’i lidhim të gjithë, kudo.

3. 5G është realitet, rrjeti është ndërtuar. Çfarë mund të presim vitin e ardhshëm? Cilët janë hapat e ardhshëm?

Së pari, me teknologjinë 5G, do të mund t'u ofrojmë abonuesve nga zonat rurale, ku nuk është e shpagueshme ose nuk arrihet me optikë, internet me cilësi të lartë me shpejtësi të lartë. Kjo teknologji do të jetë forca lëvizëse për zhvillimin e funksionaliteteve të reja në fushën e Massive IoT, në fushën e qyteteve inteligjente dhe infrastrukturës inteligjente, fushë në të cilën ne tashmë dominojmë në treg dhe tani do të shkojmë shumë më tutje.

Së treti, 5G do të mundësojë aplikimin e inteligjencës artificiale për të përmirësuar efikasitetin e vetë rrjetit. Nëpërmjet inteligjencës artificiale, ne do të jemi në gjendje të zbulojmë edhe jokonsekuencën më të vogël në funksionimin e rrjeteve dhe sistemeve që ofrojnë shërbime kyçe. Në këtë mënyrë, ne do të jemi në gjendje t'i parandalojmë dhe përgjojmë ato dhe abonuesit nuk do t'i vënë re fare. E gjithë kjo do të rrisë kënaqësinë e abonuesve dhe do të ofrojë shërbim superior, që është pikërisht qëllimi ynë. Këto janë planet vetëm për vitin e ardhshëm. Jemi në prag të një revolucioni të ri industrial që do t’i transformojë tërësisht të gjitha sferat e shoqërisë sonë. Teknologjitë e reja kanë potencial të madh për të qenë një mjet që do të na lejojë të përballemi me sfidat globale si ngrohja globale, mbipopullimi i qyteteve, prodhimi i ushqimit, qasja në ujë të pastër etj.

4. Cilat janë sfidat më të mëdha me të cilat po përballet për momentin industria telekomunikuese?

Sektori i telekomunikacionit është prekur rëndë nga kriza energjetike, edhe pse nuk flitet shumë për këtë temë. Shërbimet tona varen nga energjia elektrike, ndërsa me zgjerimin dhe përmirësimin e rrjetit me teknologjitë më të fundit, konsumi rritet edhe më shumë. Nuk bëhet fjalë vetëm për devijime nga parashikimet fillestare të planit të biznesit, por edhe për shpenzime serioze që do të ndikojnë negativisht në të gjithë industrinë. Do të jetë një sfidë afatgjate për t'i bërë ballë këtij presioni të madh çmimesh, veçanërisht për shkak të investimeve të mëdha kapitale. Investimet në teknologjitë e reja janë të kota nëse përfitimet e tyre nuk mund të shfrytëzohen nga të gjithë qytetarët me çmime të përballueshme. Telekomunikimet duhet të trajtohet si një industri jetike që e çon shoqërinë përpara dhe e mundëson funksionimin e qetë në të gjitha kushtet, veçanërisht në kohë krize. Nëse ky trend negativ vazhdon, ne do të mund t’i ndjejmë efektet duke ulur gatishmërinë sociale për transformim digjital dhe duke e përkeqësuar DESI (Digital Economy and Society Index). Përveç kësaj, mundet akoma më shumë të rritet hendeku digjital, që është sfida më e madhe e shoqërisë së re digjitale.

5. Hendeku digjital është problem global. Ju si kompani a jeni duke punuar në zvogëlimin e tij?

Pikërisht kështu, ulja e hendekut digjital është një nga sfidat më të mëdha globale. Transformimi digjital është i pashmangshëm, por jo i mjaftueshëm nëse nuk është i disponueshëm për të gjithë. Është e papranueshme që lidhja dhe qasja në internet të jetë një luks për pak njerëz; ato janë një nevojë themelore e njeriut. Ne jemi të përkushtuar për t’u përballur me këto sfida dhe për të ndikuar në krijimin e një shoqërie digjitale të barabartë. Nga njëra anë, me zgjerimin e vazhdueshëm të rrjetit 5G dhe optikës, synimi ynë është t'i lidhim të gjithë me teknologjitë e reja, pra me mundësitë që i ofron koha moderne. Nga ana tjetër, ne besojmë në përfshirjen digjitale dhe në një shoqëri digjitale të barabartë dhe punojmë në mënyrë strategjike në projekte të këtij lloji. Ne gjithashtu e përdorim teknologjinë si një mjet për të arritur qëllimin. Këtë vit, në partneritet me UNICEF-in, ne punuam në bashkë-krijimin me inovatorët e rinj për të gjetur zgjidhje digjitale për të reduktuar pasojat e ngrohjes globale. Me projektin “Butoni i urgjencës”, së bashku me Kryqin e Kuq, ofrojmë mbështetje për të moshuarit me pajisje që ata mund t'i përdorin për të alarmuar nëse kanë nevojë për ndihmë. Kjo është vetëm një pjesë e nismave dhe projekteve që lidhen me inkluzionin digjital. Ne kemi synime serioze që i kemi vendosur në këtë temë. Këtë vit ne u angazhuam të arrijmë mbi 14.000 përdorues të projekteve të përfshirjes digjitale dhe e arritëm këtë qëllim. Ne kemi synime serioze për të bërë një ndryshim të vërtetë.

6. Serioziteti i ngrohjes globale nxitë shumë praktika “të gjelbra” tek kompanitë. Cili është roli i juaj në këtë luftë të përbashkët?

Qëndrueshmëria është një pjesë thelbësore e strategjisë sonë. Ne bëjmë gjithçka për të reduktuar emetimet e dëmshme të CO2, por edhe për të rivendosur dhe ruajtur burimet natyrore. Kjo realizohet nëpërmjet punës tonë, shërbimeve tona, por edhe përmes projekteve dhe veprimeve që inkurajojmë. Për shembull, duke përdorur softuerin dhe infrastrukturën e TI-së direkt në TelekomCloud, qendrat tona shumë efikase të të dhënave harxhojnë deri në 80% më pak energji në krahasim me atë që ndodh kur klientët e përdorin infrastrukturën e tyre. Me zgjidhjet për qytet të zgjuar kursehet mbi 70% e energjisë elektrike dhe krijohet infrastrukturë e qëndrueshme, mundësohet kursim i ujit, si dhe reduktim i emetimeve të gazrave. Ne ishim të parët në treg që e vendosëm zëvendësimin e kartave SIM plastike me ato elektronike, gjë që ndikon drejtpërdrejt në uljen e plastikës. Po punojmë për të reduktuar mbetjet elektronike duke mbledhur pajisje të vjetra celulare. Këtë vit i kemi mbledhur mbi 12.000 pajisje të vjetra dhe i kemi mbjellë 25.000 pemë të reja për të rinovuar brezin e gjelbër në rajonin e Koçanit. Së bashku me filialet e tjera evropiane të Dojçe Telekom, ne jemi zotuar të mbledhim dhe riciklojmë mbi një milion pajisje të vjetra deri në vitin 2024. Ne jemi përgjegjës jo vetëm për të ofruar shërbime, por edhe për të bërë një ndryshim të vërtetë, nga njëra anë, duke krijuar një shoqëri digjitale të barabartë dhe nga ana tjetër, duke reduktuar efektet e dëmshme të ngrohjes globale.

7. Çfarë na pret vitin e ardhshëm?

Me zhvillimin e teknologjisë 5G, përdorimi i Internetit të gjërave (Internet of Things) do të zhvillohet dhe përhapet. Aktualisht janë 13.1 miliardë pajisje të lidhura në internet në mbarë botën dhe ky numër pritet të rritet në vitin 2023, veçanërisht për shkak të mundësive që sjell 5G. Inteligjenca artificiale do të ketë gjithnjë e më shumë aplikime. Do të jetë e mundur të zbulohen problemet e rrjetit dhe të zgjidhen ato në mënyrë proaktive, gjë që do ta përmirësojë përvojën e abonuesit. Puna në re (Cloud computing), edhe pse jo një trend i ri, do të përforcohet në vitin 2023. Me teknologjitë e reja, përveç mundësive, sigurisht që do të shfaqen sfida dhe rreziqe. Me zhvillimin e 5G, siguria dhe besueshmëria e të dhënave dhe rrjeteve do të mbeten prioritet. Do të jetë e nevojshme të sigurohet qëndrueshmëria dhe të gjenden burime të reja dhe alternative të energjisë, të cilat do të sjellin kursime dhe do ta mbrojnë mjedisin. Mbetet të vazhdojmë të luftojmë për të reduktuar ndarjen digjitale dhe për të krijuar një shoqëri digjitale etike. Teknologjitë e reja duhet të jenë të disponueshme sa më gjerësisht të jetë e mundur, dhe patentat dhe kërkimet duhet të jenë të hapura për opinion. Duhet të zhvillojmë korniza dhe parime që të gjithë të përfitojmë.

8. Cilat janë sfidat me të cilat duhet të përballemi në nivel lokal?

Edhe pse të gjitha mjetet janë këtu, megjithëse themi se jemi një brez që do të dëshmojmë kalimin tonë në një fazë të re evolucionare, përshtatja nuk është ende aq e shpejtë. Duhet të fillojmë t’i ndryshojmë zakonet e rrënjosura dhe të ndryshojmë veten në mënyrë që ndryshimi të ndodhë me të vërtetë. Ne flasim shumë për rëndësinë dhe nevojën e transformimit digjital në sektorin publik dhe privat, por arritjet janë fatkeqësisht shumë modeste. Mungon një qasje e strukturuar, vizion dhe përkushtim ndaj zbatimit. Regjistrat e të dhënave digjitale duhet të specifikohen dhe në një mënyrë të përcaktuar saktësisht të qasshëm për të gjitha entitetet që mund të krijojnë vlerë shtesë duke i përdorur ato. Duhet të punohet intensivisht në fushën e një strategjie për arsimin digjital që do të përmirësohet me progresin e teknologjisë dhe do të përfitojnë mësuesit dhe nxënësit, pastaj dihjitalizimi i shërbimeve shëndetësore me diagnostikim në distancë etj. Faktori kryesor për një transformim të plotë digjital është njeriu, dëshira e tij për të ndryshuar dhe përparuar dhe më e rëndësishmja, për të bashkëpunuar që ai ndryshim të jetë i plotë. Është kjo aftësi për të punuar së bashku për këtë qëllim të përbashkët që do të jetë çelësi për të trajtuar sfidat globale dhe për të shfrytëzuar përparimet teknologjike si mjete për një jetë më të mirë dhe më humane.

Publikohet në Economist World In, dhjetor 2022

Pres Qendra

{{Title}}